Bitki efir yağları uzun illər müxtəlif məqsədlər üçün, xüsusilə, elmi və bir çox sahələrdə kommersiya məqsədləri üçün istifadə olunur. Bu istifadə sahələrinin başlanğıcında kosmetika, əczaçılıq, qida sənayesi, aromaterapiya və fitoterapiya gəlir. Bitki efir yağlarının bitki kimyasında mühüm rolu var. Hüceyrələr arasında bu efir yağları məlumat ötürməyə xidmət edir. Balanslaşdırıcı və xarici elementlərdən qoruyurlar. Əhəmiyyətli hormonlar efir yağlarında olur. Bu qiymətli bitki yağları çiçəklərin, meyvələrin, qabıqların, yarpaqların, rizomların, qatranların və ağacın hissələrindən əldə edilir. Günümüzdə dərman bitkilərinin və bu bitkilərin efir yağlarının saf və xüsusilə əsas təsiredici maddələrinin əldə edilməsi və qiymətləndirilməsi həm elmi, həm də iqtisadi cəhətdən çox vacibdir. Əldə edilən nəticələr göstərir ki, bu bitkilərin efir yağları mikrob əleyhinə təsirə malikdir. Efir yağlarının və onların komponentlərinin farmakoloji xüsusiyyətləri araşdırılaraq tibb, kosmetika və sənaye sahələrində istifadə imkanlarının faydalı ola biləcəyi bildirilir. Efir yağları bitkinin müəyyən hissələrində, məsələn, ləçəklər, yarpaqlar, meyvələr, qabıq, meyvə gövdəsi, ağac toxuması və ya bitkinin bütün orqanlarında, bəzən də onlar orqanın müəyyən toxumalarında da tapıla bilər. Efir yağlarının tərkibində 2000-dən çox kimyəvi komponent var. Bitki mənşəli müalicə üsullarının tarixi qədim dövrlərə gedib çıxır. Bu bitkilər ənənəvi tibbdə istifadə olunur. Təbii məhsullar olmaqla yanaşı, təsirli və etibarlıdırlar.
Buna görə də təbii müalicələrə marağın güclənməsi və istehlakçı tələbinin də artması efir yağlarının daha ətraflı öyrənilməsi zərurətini özü ilə gətirdi.
Nanə yağının istifadəsi qədim Yapon və Çin ənənəvi dərmanlarına gedib çıxır. Yunan mifologiyasında nanə ətirli bitkiyə çevrilən Menta adlı pərinin hekayəsində xatırlanır.
• Limon kimi nanənin də antimikrobiyal olduğu aşkar edilmişdir.
• Nanənin tərkibində analjezik və antiseptik olduğu bilinən menton var.
• Bu arada, mentol kimyəvi maddəsinin də baş ağrılarını, əzələ ağrılarını və iltihabdan qaynaqlanan ağrıları azaltmaqda təsirli olduğu aşkar edilmişdir.
• Həm də qızdırmanı azaltmaq və irritablı bağırsaq sindromunun simptomlarını aradan qaldırmaq üçün istifadə olunur.
• Nanə, kəpəyi azaltmaqda təsirli olduğu təsbit edilən şampunların tərkib hissəsidir.
• O, həmçinin dəri qıcıqlanmalarından xilas olmağa kömək edə bilər.
• Nanə yağının yayılması da əhval-ruhiyyəni yaxşılaşdıra və stressi azalda bilər.
• Nanə yağının ən məşhur istifadəsi burun tıxanıqlığını aradan qaldırmaq və tənəffüs yollarını təmizləməkdir.
Lavanda sakitləşdirici xüsusiyyətlərinə görə aromaterapiyada ən məşhur və sevimli efir yağlarından biridir.
Qədim dövrlərdə misirlilər mumiyalama prosesində istifadə olunan parçalardan ətir vermək üçün də lavandadan istifadə edirdilər.
Orta əsrlər və İntibah Avropasında lavanda qala döşəmələrini deodorizasiya etmək və dezinfeksiya etmək üçün istifadə edilmişdir.
Lavanda efir yağı aromaterapiyada istifadə edilən ən məşhur və çox yönlü efir yağlarından biridir.
Lavandula angustifolia bitkisindən distillə edilmiş yağ rahatlamağa kömək edir və narahatlıq, göbələk infeksiyaları, allergiya, depressiya, yuxusuzluq, ekzema, ürək bulanması və menstrual kramplarda təsirli olur. Lavanda ətri dinc yuxu təmin edir və demansdan əziyyət çəkənlər üçün həyəcanı azaldır.
Çoxları üçün əhval-ruhiyyəni artıran və narahatlığı aradan qaldıran gözəl qoxusundan başqa, lavanda dəri iltihabını azaltmaqda göbələk və bakteriya əleyhinə yağ kimi də fəaliyyət göstərir.
İştahı yaxşılaşdırmaqda və mədə-bağırsaq problemlərini aradan qaldırmaqda da faydalıdır.
Bundan həşərat kovucu kimi də istifadə etmək olar.
Bu gün saç tökülməsinin qarşısını almaq üçün lavanda digər efir yağları ilə birlikdə istifadə olunur.
2013-cü ildə aparılan bir araşdırma, lavanda efir yağının istifadəsinin bədəni diabet əlamətlərindən, qaraciyər və böyrək problemlərindən, yüksək qan şəkəri səviyyələrindən və çəki artımından qorumağa kömək edə biləcəyi ümid verici nəticələr tapdı.
Lavandanın çox yönlü olmasına baxmayaraq, onun müəyyən sağlamlıq problemlərində effektivliyini sübut edən elmi sübutlar azdır. Məsələn, onların narahatlığı aradan qaldırmaq üçün istifadəsinə dair bir araşdırma hələ də qarışıq nəticələr verdi.
Çay ağacı yağı mikrob əleyhinə xüsusiyyətlərə malikdir, buna görə də yerli sakinlər onu yaraların dezinfeksiya edilməsində və göbələk problemlərinin müalicəsində təsirli hesab edirlər.
Nanə kimi, çay ağacı da öskürək və soyuqdəymə müalicəsində istifadə edilmişdir.
Boğaz ağrısını müalicə etmək üçün yarpaqları suda isladılırdı.
Çay ağacının məsamələri və baş dərisini dərindən təmizləməyə kömək edən dəri təmizləyiciləri və şampunların əsas tərkib hissələrindən biri olduğunu bilirik.
Çay ağacı yağı həşərat dişləmələri nəticəsində yaranan iltihabı və qaşıntıları azaltmaqda da təsirlidir. O, həmçinin dırnaq göbələkləri, ayaq və baş bitlərini müalicə edir. Həm də öskürək və digər tənəffüs problemləri üçün üstünlük verilən yağlardan biridir.
Yağların insana təsiri ilə bağlı SİA-ya açıqlama verən Sağlam qida mütəxəssisi Məhsəti Hüseynova bildirib ki, uçuçu yağların ən geniş yayılmışı dəfnə yarpağı, çay ağacı, rozmarin, lavanda yağıdır: “Uçucu yağlar həm müalicə məqsədli, həm də kosmatologiya, həm əhval-ruhiyyənin yüksəldilməsində istifadə edilir. Uçucu yağların xaricə istifadəsi daha çox tövsiyə olunandır. Daxilə istifadəsi həkim nəzarəti altında olmalıdır. Bu yağlar kor-koranə istifadə olunmamalıdır. Bitkilərdən yağlar iki cür əldə edilir. Sabit və uçucu yağlar.
Uçucu yağlar buxarla distilə edilmiş şəkildə hazırlanır. Çünki tərkibinə olan maddələr və aromalar uçucu olduğundan tez itir və onu saxlamaq çətin olduğu üçün bir çox hallarda uçucu yağlarla sabit yağı qarışdırırlar. Bu zaman uzun müddət saxlanması mümkündür. Uçucu yağlardan ən çox istifadə olunanları sitrus bitkilərinin, limon, portağal, mandalin və s. aid edilir. Bizim ədviyyatlardan olan kəklikotu, çökəni də uçucu yağlar sırasına daxil edə bilərik. Daha çox müalicəvi məqsədlə istifadə edilən baş ağrılarını sakitləşdirən yağlardan lavanda və nanəni istifadə etmək çox faydalıdır. Bəzən soyuqdəymə zamanı , immun sisteminin zəifləməsində mixək yağından da istifadə edilir. Nar çəkirdəyi yağı da uçucu yağlar sırasındadır. Xüsusən, kosmetologiyada çox faydalıdır. Dəridə liftinq effekti verir, qırışları azaldır, hüceyrə yenilənməsinə kömək olur. Jajoba yağı masaj zamanı daha çox istifadə edilir. Bu yağ bütün dəri örtüyünün cavanlaşmasına və qırışların, çatların aradan qaldırılmasına kömək edir. Bir çox insanlarda yuxu problemi olduğunda yağların aroması ilə rahatlıq tapır. Depresiyya, yorğunluq, stresdə də lavanda yağının faydası əvəzsizdir. Yağlardan günəş şüalarından qorunmaq və ya zaqar almaq üçün də istifadə edilir. Dəriyə zərər verməməsi üçün günəşlənərkən iki yağın qarışdırlması məqsədəuyğundur. Əks-halda dərinin yanmasına və qurumağa səbəb olacaq. Berqamot aroması da stresi azaltmağa kömək edir. Yasəmən yağı da bu mənada faydalıdır. Hamilələr, süd verən analar, körpə uşaqlara istifadə zamanı diqqət edilməlidir. Onlara əks təsir edə bilər. Gündəlik uçucu yağların istifadəsi tövsiyə olunmur. Azərbaycanda ən çox istifadə olunan yağ nanədir ki, həm ağrıkəsici xüsusiyyəti var, həm də canlılıq verir. Duş qəbulu zamanı ayaqların istifadə edilməsi halları çoxdur. Bu zaman nəfəs yollarımızın açılması təmizlənməsi üçün faydalıdır”.
Sağlamlığa daha çox diqqət yetirmək və daha sağlam həyat tərzi sürmək yaxşıdır, lakin efir yağlarından istifadə kimi daha təbiətə əsaslanan müalicəyə keçid ehtiyatlı olmağı tələb edir. Efir yağları həssas dəridə istifadə edilməməlidir. Hər hansı bir xəstəliyiniz varsa, istifadədən öncə həkiminizlə məsləhətləşməlisiniz.
