Qida təhlükəsizliyi və sağlam qidalanma məsələləri bu gün cəmiyyət üçün olduqca vacib mövzulardan biridir. Xüsusilə də, heyvan mənşəli məhsullar, o cümlədən ət məhsullarının keyfiyyəti, onların mənşəyi və düzgün kəsim şəraitində hazırlanması insan sağlamlığına birbaşa təsir göstərir. Bakıda həm satışda olan, həm də restoranlarda təqdim edilən ətlərin keyfiyyətinə nə dərəcədə nəzarət olunduğu isə ictimai narahatlığa səbəb olan suallardandır. Ət kəsimi məntəqələrindən və ya marketlərdən aldığımız, istehlak etdiyimiz ət məhsulu, doğrudanmı, sağlam kəsim qaydalarına uyğundur? “Kəsim üçün icazə” sənədinin etibarlılığını necə yoxlamaq olar? Satıcı və ya restoran sahibi təqdim etdiyi sənədin doğruluğunu necə sübut edə bilər?
Pravda.az-ın bu dəfəki araşdırmasında məhz bu kimi suallara cavab axtarılacaq.
Bu araşdırmada məqsədimiz Bakıda ət məhsullarının satışına və təqdimatına dövlət və özəl nəzarət mexanizmlərini öyrənmək, mövcud sistemin şəffaflığını və işləkliyini təhlil etmək, eləcə də vətəndaşları bu məsələdə maarifləndirməkdir.
Təəssüf ki, bu gün də baytarlıq-sanitariya və sanitariya-gigiyena normalarına cavab verməyən yerlərdən, küçələrdə, yol kənarlarında heyvan kəsimi və ət satışı ilə məşğul olan məntəqələrdən alış-veriş edən vətəndaşlarımızın sayı kifayət qədərdir.
Əvvəlcə qeyd edək ki, ət məhsulları insanların gündəlik qida rasionunda mühüm yer tutur və zülal, dəmir, B vitaminləri kimi vacib qida maddələrinin əsas mənbəyidir. Yəni ətin keyfiyyəti birbaşa insan sağlamlığı ilə əlaqəlidir. Bu səbəbdən həm market və qəssabxanalarda satılan, həm də restoran və kafelərdə müştərilərə təqdim olunan ətlərin gigiyenik baxımdan uyğunluğuna nəzarət olduqca vacib məsələdir. Xüsusilə, son illərdə Bakıda ət məhsullarının mənşəyi, saxlanma şəraiti, kəsim üsulu və baytarlıq nəzarəti ilə bağlı cəmiyyətdə suallar artmaqdadır.
Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin (AQTA) müxtəlif illərdə paytaxt ərazisində apardığı monitorinqlərin nəticələrinə baxdıqda aydın olur ki, qanunsuz fəaliyyət göstərən kəsim və satış məntəqələri ilə bağlı ən çox adı hallanan Xətai, Binəqədi, Yasamal, Suraxanı rayonları olub. Hələ 2021-ci ildə Xətai ərazisində 13 qanunsuz fəaliyyət göstərən heyvan kəsimi məntəqəsi aşkarlanmışdı. 2025-ci ilin son monitorinqlərinə nəzər saldıqda isə görürük ki, AQTA tərəfindən paytaxtın Qaradağ ərazisində iyun ayında cəmi iki məntəqəyə inzibati protokol tərtib edilib. Doğrudan da, Bakıda hazırda bu cür məntəqələrin sayı minimuma enib? Bəs restoranlarda aparılan reydlər müntəzəm xarakter daşıyırmı? Paytaxtda ət məhsullarının keyfiyyəti ilə bağlı mövcud nəzarət mexanizmlərini təhlil etmək üçün mövumuzu mütəxəssislərlə müzakirə etdik.
“Kəsim icazələri”nin arxasında real nəzarət varmı? Və ən əsası, istehlakçı bu məlumatlara necə çıxış əldə edə bilər?
Azad İstehlakçılar İctimai Birliyinin sədri Eyyub Hüseynov bildirdi ki, restoranlarda bu məsələ problem olaraq qalmaqdadır:
“Çox təəssüf, AQTA-nın belə bir sənədi yoxdur ki, restorana gedəndə həmin sənədi tələb edəsən. Biləsən ki, orada təklif olunan ət və ət məhsullarının hamısı AQTA tərəfindən nəzarətdən keçirilib. Əvvəllər “sertifikat” anlayışı var idi, indi o da yoxdur. Buna görə də ictimai iaşə müəssisələrinə müəyyən nişan verilməlidir. Məsələn, istehlakçıları çağırıram ki, mətbəxi açıq olan iaşə müəssisələrinə üstünlük versinlər. Bu yaxınlarda Xankəndidə oldum, “Qoç ət” restoranına getdim. Orada mətbəx açıqdır, hər şey görünür. Lakin görünməyən yerləri var ki, o ətlər harada saxlanılır, mənşəyi necədir? “İstehlakçıların hüquqları haqqında” qanuna görə, istehlakçının hüququ var ki, satıcıdan məhsulun istənilən sənədini tələb etsin. Satıcı da bunu müştəriyə göstərməyə borcludur. Təəssüf ki, bir çox malların sənədi olmur. Sənədsiz malları sənədli malların yanına qoşub alırlar. Belə hallar hazırda mövcuddur. Tövsiyə edirəm, istehlakçılar şübhəli hallar zamanı “1003” qaynar xəttinə zəng edərək AQTA-ya məlumat versinlər”.
Qida Təhlükəsizliyi Hərəkatının rəhbəri, sağlam qidalanma mütəxəssisi Məhsəti Hüseynova isə deyib ki, ət yüksək risk qrupuna aid olan qidalar sırasındadır:
“Zülal tərkibli olduğu üçün daha tez xarab olmağa meyillidir. Yaxşı olar ki, vətəndaşlar dükandan, yaxud hər hansı restoranda, kafedə ət və ət məhsullarını alarkən mütləq şəkildə onun keyfiyyətli olması ilə bağlı lazımi məlumatları bilsinlər. Hər hansı ət kəsimi məntəqələrində, yaxud müəyyən restoranlarda qida məhsullarının keyfiyyətinə nəzarəti, bu sahədə monitorinqləri Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi həyata keçirir. Ət məhsullarının mütləq müvafiq baytarlıq nəzarətindən keçməsinə dair sənədlərinin olması vacibdir. Bu sertifikatlar qəssabxanalarda, ət kəsimi məntəqələrində, marketlərdə, o cümlədən restoranlarda müştəriyə təqdim olunmalıdır. Təbii ki, burada ətin saxlanılma şəraiti də ən önəmli məqamlardan biridir. Keyfiyyətli ət doğru şəkildə saxlanılmayacaqsa, bu zaman da onun keyfiyyəti sual altına düşür, çünki tərkibindəki mikroorqanizmlər, bakteriyalar sürətlə çoxalır. Temperatur rejiminə əməl olunmadıqda da ətin keyfiyyəti aşağı düşür, ət xarab olur. Mütləq müvafiq sənədlərdə heyvanın növü, çəkisi, yaşı, kəsim tarixi mümkünsə, kəsim müəssisəsi qeyd olunmalıdır. Sahibkar özünə güvənən, etibarlıdırsa, çox rahatlıqla ondan ət alındıqda, yaxud restorandan sifariş verəndə istehlakçıya çəkinmədən sənədi göstərə bilməlidir. Müəyyən sənədlər olmasa da, ətin təzə olub-olmadığını görünüşünə, qoxusuna, eyni zamanda yeməkdə təqdimatına görə bilmək olar”.
Müxtəssis bildirib ki, etibarlı, mənşəyi bəlli olan restoranlarda da ət yeməklərinin sifarişi tövsiyə olunur: “Həmin müəssisənin də soyuducusu müəssisənin ölçüsünə görə, qəbul edəcəkləri müştərilərin, eyni zamanda saxlaya biləcəkləri qidanın miqdarına görə soyuducuları olmalıdır. Ət saxlanılarkən otaq temperaturunda qalmamalı, donu açıldıqdan sonra təkrar dondurulmasına yol verməməlidir. Təkistifadəlik olmalıdır. Bu da ən önəmli məqamladan biridir. Hər hansı şübhəli məqam varsa, qidalar sanitar, gigiyena qaydalarına əməl olunmadan hazırlanırsa, yaxud ət normal qiymətindən daha ucuz təqdim olunursa, belə yerlərdə risk faktorları daha çoxdur. Yaxşı olar ki, AQTA və digər aidiyyəti qurumlar tərəfindən müəyyən yoxlamaların aparılması, bundan sonra keyfiyyət sertifikatı olan yerdə qida, xüsusilə ət məhsullarının alınmasına diqqət etsinlər. Çünki ətdən insan orqanizminə keçən bir çox xəstəliklər var ki, bunlar bəzən özünü həmin an göstərmir və insanlar bir neçə ildən sonra ciddi fəsadla üzləşə bilərlər. Vətəndaşlarımız ət və ət yeməkləri sifariş edərkən onun yaxşı bişirilməsinə diqqət etsinlər. Çox zaman az bitmiş ət insan orqanizmində müəyyən fəsadlara səbəb ola bilər. Bunlara diqqət etsinlər”.
Qida eksperti Ağa Salamov da təsdiqləyib ki, ət və ət məhsulları baytar nəzarəti, baytar sertifikatı olan yerdən alınmalıdır:
“Həmin satış nöqtəsi özü də baytar sertifikatı olmadan ət satmağın əleyhinə olmalıdır. Öz maraqları çərçivəsində addım atır ki, baytar nəzarəti olmadan ət satmayacağam. Eyni zamanda istehlakçılar birbaşa baytarın rəyi haqqında sertifikatı alıb baxa bilərlər. Restoranlara gətirilən dönər ətləri də baytar nəzarətindən keçməlidir. Bundan əlavə, marketdən və ya hər hansı iaşə obyektlərindən ət və ət məhsulları aldıqda istehlakçılar fikir verməlidirlər ki, ətin rəngi qaralmasın, rəngində dəyişiklik olmasın. Orqanaleptik analizləri ən azından bilmələri yaxşıdır ki, fiziki olaraq toxunanda şirə salmış, qoxusunu dəyişmiş ət olmasın. Belə halda ət qida zəhərlənməsinə gətirib çıxara bilər, çünki bu, ətin bakteriyal çirklənməsindən xəbər verir. “Ət və ət məhsulları” dedikdə, təbii ki, daha çox qırmızı əti nəzərdə tuturuq. Restoranlarda bu məsələ tam fərqlidir. Restoranlara və iaşə müəssisələrinə daxil olan ət məhsullarının mənşəyi məlum olmalıdır. Yaxşı olar ki, istehlakçılar tanınmış, sözünü demiş markalardan ət alsınlar. Sıradan qəssablardan ət almaq düzgün deyil. Çünki elələri var, onlar soyuducu ilə təsis olunmayan, qida təhlükəsizliyi normativlərinin pozulduğu, qida zəncirində pozuntuları olan müəssisə ola bilərlər. Belə yerdən ət almasınlar. Ətin onu qəbul edən müəssisəyə soyuq zəncirdə daşınıb-daşınmadığı məlum olmalıdır. Daşınan maşının dərəcəsinə qədər qida mütəxəssisi nəzarət etməlidir. Emal prosesi gedən otaqlar da soyuq – 12-15 dərəcə arasında olmalıdır. Emal prosesi iki saat ərzində bitməlidir. İki saat ərzində bitirə bilməyəcəklərsə, əti və ət məhsullarını etapla soyuducudan çıxarıb emal etməlidirlər. Bu, qida zəhərlənmələrinin qarşısını almaq üçün qida zəncirində bir hədəfdir. Burada ət məhsullarının təkcə emalı deyil, eyni zamanda saxlanılması – istər müsbət 4 dərəcədə soyuducuda, istərsə də mənfi 18 dərəcədə saxlanımla qaydaları düzgün şərtlər altında olmalıdır”.
- Abbaszadə Fidan
